Amfetamine is een sterke stimulant die er na inname voor zorgt dat men veel energie ervaart. Bekende synoniemen voor amfetamine zijn pep en speed. Als straatdrugs wordt het aangeboden in de vorm van een poeder of pil. Het poeder heeft een sterke chemische geur die, afhankelijk van het soort oplosmiddel dat is gebruik tijdens productieproces, varieert. Zuivere amfetamine is namelijk geurloos. In Nederland is het naast XTC en coke het meest voorkomende partymiddel. Gebruik van amfetamine is echter niet zonder gevaar. In dit artikel zullen we stilstaan bij de risico’s, de geschiedenis en enkele bijzonderheden van dit populaire middel.
Geschiedenis van amfetamine
In 1887 werd amfetamine voor het eerst gesynthetiseerd. Hierna werd het een lange tijd nauwelijks gebruikt tot men er in 1927 achter kwam dat amfetamine verlichting geeft bij astma en bronchitis. Het zorgt ervoor dat de holtes zich openen. Daarom werd het voorgeschreven in de vorm van inhalatoren. Uiteraard ontdekte men toen ook al snel dat het sterk stimulerend werkt. In de jaren dertig werd amfetamine daardoor steeds populairder.
Tijdens de tweede wereldoorlog groeide het verder in populariteit, doordat soldaten de voordelen ervan ontdekten. Ze konden langer wakker blijven, hadden minder last van angst en kregen een groter uithoudingsvermogen. Van Hitler wordt ook vaak beweerd dat hij amfetamine zou hebben gebruikt, maar in feite was dat methamfetamine, wat een totaal ander middel is. In ons encyclopedie-item over methamfetamine kun je lezen over de verschillen tussen beide soorten drugs.
Toen amfetamine op grote schaal aan soldaten werd gegeven, kwamen al snel de bijwerkingen aan het licht. Het middel bleek hartklachten te kunnen veroorzaken met soms een fatale afloop. Ook ontdekte men de verslavende werking van het middel. Als men eenmaal verslaafd is neemt de eetlust dusdanig af dat men nauwelijks nog eet. Daarnaast is slapen haast onmogelijk. Een amfetamineverslaving leidt dan ook tot extreme uitputting, wat zelfs de dood tot gevolg kan hebben. Daarom werd al snel besloten dat amfetamine alleen op recept te verkrijgen zou zijn. Tot begin jaren zestig werd amfetamine echter vaak door artsen voorgeschreven. Behalve dat dokters het voorschreven tegen astma, werd het ook ingezet als vermageringsmiddel. Afslankpillen waardoor huisvrouwen ’s nachts de ramen gingen zemen schoten natuurlijk een beetje hun doel voor bij.
Tijdens de Vietnamoorlog was amfetamine weliswaar illegaal. Toch nam in die tijd het gebruik onder soldaten extreme vormen aan. Ongeveer zestig procent van de soldaten gebruikten amfetamine of methamfetamine. Dit leidde tot een golf van verslaafden waardoor de Amerikaanse overheid besloot de verkrijgbaarheid aanzienlijk aan banden te leggen. Tegenwoordig wordt amfetamine daarom alleen nog voorgeschreven als medicijn tegen ernstige vormen van Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD).
Biochemie
Amfetamine hecht zich in de hersenen aan de ‘trace amine-associated receptor’ (TAA-receptor). Hierdoor stijgt de afgifte van adrenaline en dopamine. Daarnaast zorgt het ervoor dat de heropname van beide neurotransmitters voorkomen wordt. Als gevolg hiervan stijgt in de hersenen het adrenaline- en dopaminegehalte. Hierdoor ervaart men meer energie, voelt zich opgewekter en is minder angstig. Amfetamine heeft een halfwaardetijd van ongeveer acht tot tien uur. Dat betekent dat na acht uur slechts de helft van het middel is uitgescheiden en dat het effect nog vele uren langer aanhoudt.
Rechts- en linksdraaiende amfetamine
Tegenwoordig wordt amfetamine nog steeds voorgeschreven als geneesmiddel. Het betreft dan dexamfetamine. Wanneer amfetamine wordt geproduceerd ontstaan er twee soorten moleculen die bijna identiek aan elkaar zijn. Het enige verschil is dat ze elkaars spiegelbeeld zijn. Denk hierbij aan een rechter- en linkerhandschoen. Deze zijn nagenoeg hetzelfde, maar de ene past alleen op de rechterhand en de andere op de linker. Het rechtsdraaiende amfetamine-molecuul past goed op de TAA-receptor waardoor het stimulerende effect ontstaat. De linksdraaiende variant hecht ook, maar veel minder goed, waardoor ook het effect minder is.
De linksdraaiende variant wordt levoamfetamine genoemd, de rechtsdraaiende dexamfetamine. Farmaceutische amfetamine bestaat altijd volledig uit dexamfetamine. Straatamfetamine bestaat uit een mengsel van beide soorten en heeft daardoor een andere uitwerking dan de farmaceutisch geproduceerde.
Amfetamine als medicijn
Ondanks dat amfetamine een zeer sterke stimulant is, wordt het middel geprezen als medicijn tegen ADHD. Op de Engelse Wikipedia wordt wat betreft de toxische uitwerking vreemd genoeg een duidelijk onderscheid gemaakt tussen recreatief en therapeutisch gebruik. Als het wordt voorgeschreven als medicijn dan spreekt men enkel over de voordelen, maar als genotsmiddel is het volgens de Wikipedia site gevaarlijk. Dit is natuurlijk nogal vreemd, omdat het om precies hetzelfde middel gaat.
Zo zou farmaceutische amfetamine bij langdurig therapeutisch gebruik totaal ongevaarlijk zijn. Tevens zou het zeer effectief werken tegen concentratieproblemen. Daarnaast heeft wetenschappelijk onderzoek uitgewezen dat langdurig therapeutisch gebruik erin resulteert dat het IQ van kinderen met ADHD stijgt met 4,5 punten. [1][2][3] Deze positieve effecten worden toegeschreven aan de stabilisatie van het neurologisch disfunctioneren (van mensen met ADHD) in prefrontale kwab. [4][5]
Recreatief gebruik zou daarentegen gevaarlijk zijn, omdat er daarbij hogere dosissen worden gebruikt. Wat men hierbij echter vergeet is dat wanneer dexamfetamine wordt ingezet als medicijn het iedere dag wordt gebruikt. In verhouding gebruikt een ADHD-patiënt veel meer dan iemand die het middel eens per twee maanden inneemt tijdens een festival. Overigens ligt de dosis van periodiek recreatief gebruik even hoog als de dosis van dagelijks therapeutisch gebruik. Je moet je afvragen wat slechter is; af en toe gebruiken voor de lol of iedere dag op recept? Het probleem is echter dat er nauwelijks onderzoek is gedaan naar de mogelijke gevaren die langdurig - therapeutisch - gebruik van amfetamine met zich meebrengt. Er zijn wel enige indicaties die laten zien dat het potentieel schadelijk is. [6][7]
Wanneer je echter beseft dat amfetamine een zeer sterke stimulant is, mag het logisch heten dat als gevolg van langdurig gebruik hersenschade kan ontstaan. Ritalin, een medicijn dat nauw verwant is aan amfetamine, blijkt permanente hersenbeschadiging bij ratten te veroorzaken. [8] Het AMC heeft verder met hersenscans aangetoond dat de hersenen van kinderen na langdurig ritalin gebruik permanent veranderen. [9] De lofzang op Wikipedia over amfetamine als medicijn tegen ADHD moet dan ook met een korreltje zout worden genomen. Er is te weinig onderzoek gedaan naar de lange termijneffecten om te beweren dat het als medicijn geheel ongevaarlijk is en dat het enkel voordelen heeft.
Behalve dat amfetamine wordt voorgeschreven aan mensen met ADHD, wordt het incidenteel ook ingezet als middel tegen narcolepsie. Dit is een stoornis waarbij men extreem veel slaapt. Tevens werd het in het verleden ingezet tegen depressies. Het mag duidelijk zijn dat dit laatste niet het gewenste effect had, want amfetamine zorgt ervoor dat in zeer korte tijd veel dopamine wordt verbruikt. Hierdoor voelt men zich tijdens het gebruik euforisch, maar na gebruik ontstaat een dopaminedip. Depressieve mensen hebben soms al te weinig dopamine in hun hersenen, waardoor ze juist na gebruik nog depressiever kunnen worden.
Amfetamine in vele kleuren
Amfetamine van de straat komt als poeder voor in verschillende kleuren, variërend van wit, grijs, blauw, geel, lichtgroen en roze. Zuivere amfetamine is een wit poeder. Gekleurd poeder duidt dan ook op onzuiverheden. De zuiverste amfetamine die je op straat kunt kopen is slechts vijfenzeventig procent zuiver. Voor ruim vijfentwintig procent neem je dus andere stoffen tot je. Afhankelijk van het soort productieproces varieert het bijproduct en dus ook de kleur.
De legende van de appeltjespep
In de jaren negentig kwam er zogenaamde appeltjespep op de markt. Deze amfetamine rook vaag naar appel. Zoals eerder uitgelegd is, is zuivere amfetamine geurloos. Waarschijnlijk voegde een dealer een geurstof toe aan zijn of haar verkoopwaar als een trademark. Het kan ook zo zijn dat via een bepaald productieproces specifieke oplosmiddelen werden gebruikt en er bijproducten ontstonden waardoor een vage appeltjesgeur waar te nemen was.
Ondanks dat de zogenaamde appeltjespep al zeker vijfentwintig jaar van de markt verdwenen is, zal menig speed-enthousiast weten wat je bedoelt als je deze naam vallen. Het lijkt haast een legende te zijn, zo populair was dit product begin jaren negentig. Toch kan amfetamine als stof zelf niet verschillen in kwaliteit. Mocht er een verschil in uitwerking zijn, dan is dit verschil volledig toe te schrijven aan de resten oplosmiddel en bijproducten. Amfetamine blijft immers amfetamine ongeacht de geur die er omheen hangt.
Natte speed
Soms is straat-amfetamine niet een poeder maar een pasta. Er doen allerlei wilde verhalen de ronde dat deze speed extra vers is. Sommigen beweren zelfs dat droge speed snel zijn kracht verliest en dat natte speed in de vriezer jarenlang houdbaar is. De waarheid is dat amfetamine wordt verkregen door middel van extracties en dat overmatig vocht erop duidt dat er nog oplosmiddel in de amfetamine zit. Vaak is dit methanol. Methanol wil je absoluut niet snuiven of slikken; je kunt er blind van worden. Daarom is het altijd slim om natte amfetamine verder uit te laten dampen.
Het idee dat amfetamine snel zijn kracht verliest als het droog is, is dus een fabel. Farmaceutische pillen met kurkdroge amfetamine erin zijn immers vele jaren houdbaar. Wat wel zo is, is dat hele droge amfetamine niet prettig is om te snuiven omdat het poeder deels direct in de longen terecht kan komen. Daarom hebben de meeste gebruikers een lichte voorkeur voor een ietwat plakkerig product dat beter hecht aan de neusslijmvliezen.
Amfetamine wassen
Ondanks dat amfetamine zeer goedkoop is - ongeveer vijf euro voor een gram - wordt het toch vaak versneden met andere goedkope poeders zoals cafeïne, manitol en innositol. Daarom besluiten sommigen gebruikers hun amfetamine te wassen. Dit kan door een overmaat van (watervrije, ook wel 99% pure of droge) aceton toe te voegen, waardoor het versnijdingsmiddel op zal lossen, maar de amfetamine niet. Wanneer je de suspensie door een filter laat lopen, blijft de amfetamine in de filter achter. In de oplossing bevindt zich dan het versnijdingsmiddel. Dit kun je weggooien. Helaas bevat dit product evengoed de vervuilingen die ontstaan tijdens het productieproces. Het enige dat via deze methode wordt verwijderd zijn de relatief onschuldige versnijdingsmiddelen.
Gebruik
Amfetamine kun je snuiven, slikken en spuiten. Eén dosis bevat 20 mg. (Zoals eerder uitgelegd is, is dexamfetamine sterker, waardoor de dosis in dat geval 10 mg is). Na gebruik voelt men zich energiek en kan zich beter concentreren. Daarnaast zal men vele malen spraakzamer en alerter zijn. De eetlust zal nagenoeg geheel verdwijnen en slapen is onmogelijk. Tevens gaat het hart sneller kloppen, versnelt de ademhaling, verwijden de pupillen zich, stijgt de bloeddruk en spannen de spieren zich aan. Dit laatste kan erin resulteren dat de onderkaken strak komen te staan en er ongecontroleerde kauwbewegingen worden gemaakt. Hier komt ook de term ‘strak staan’ vandaan.
Overdosering
Wanneer men een overdosis neemt kan de hartslag onregelmatig worden, wat kan lijden tot hartfalen. In het uiterste geval resulteert amfetaminegebruik in een hartaanval met een dodelijke afloop. Daarnaast kan de bloeddruk zo hoog worden dat er een hersenbloeding ontstaat, wat evengoed kan leiden tot de dood. Overdosering zal overigens nauwelijks plaatsvinden wanneer men amfetamine snuift. Via de neus kan simpelweg niet zoveel worden geconsumeerd dat men in gevaar komt. Het wordt echter een ander verhaal wanneer het oraal wordt geconsumeerd. Het spuiten van amfetamine is het gevaarlijkst en daarom absoluut af te raden.
Verslaving
Bij regelmatig gebruik kan men lichamelijk verslaafd raken. Er is tijdens het gebruik een overmaat aan dopamine in de hersenen. Om de balans te herstellen breekt het lichaam daarom dopamine-receptoren af. Een lichamelijk verslaafde heeft daardoor veel minder van deze receptoren en heeft dus ook steeds meer nodig voor hetzelfde effect. Stopt men echter plotseling met gebruikt, dan is er een ondermaat van dopamine-receptoren waardoor bepaalde biochemische processen niet goed kunnen verlopen, wat tot gevolg heeft dat men ziek wordt. Zo ontstaan de bekende ontwenningsverschijnselen. Gelukkig herstelt het lichaam meestal binnen drie dagen en verdwijnen de ziekmakende symptomen.
Amfetamine is echter vele malen minder verslavend dan methamfetamine, coke of heroïne. Het is daardoor niet zo waarschijnlijk dat men lichamelijk verslaafd raakt aan dit middel. Een amfetamineverslaving betreft dan ook meestal een geestelijke afhankelijkheid. Veelvuldig gebruik kan echter wel leiden tot psychoses, gewelddadig gedrag en beroertes. Tevens kan door het gebrek aan eetslust een ernstig voedingstekort ontstaan. Combineer dit met gebrek aan nachtrust en men takelt snel af. Amfetamine is absoluut slecht voor het lichaam. Het is qua lichamelijke belasting bijvoorbeeld veel slechter dan coke of heroïne. Met andere woorden, amfetamine is vrij toxisch. Dit is evengoed een reden waarom gebruik af te raden is.
Tot slot
De comedown die amfetamine
1. Millichap JG (2010). "Chapter 9: Medications for ADHD". In Millichap JG. Attention Deficit Hyperactivity Disorder Handbook: A Physician's Guide to ADHD (2nd ed.). New York, USA: Springer. pp. 121–123, 125–127.
2. Arnold LE, Hodgkins P, Caci H, Kahle J, Young S (February 2015). "Effect of treatment modality on long-term outcomes in attention-deficit/hyperactivity disorder: a systematic review"
Figure 3: Treatment benefit by treatment type and outcome group
3. Huang YS, Tsai MH (July 2011). "Long-term outcomes with medications for attention-deficit hyperactivity disorder: current status of knowledge". CNS Drugs. 25 (7): 539–554.
4. Malenka RC, Nestler EJ, Hyman SE (2009). "Chapter 6: Widely Projecting Systems: Monoamines, Acetylcholine, and Orexin". In Sydor A, Brown RY. Molecular Neuropharmacology: A Foundation for Clinical Neuroscience (2nd ed.). New York, USA: McGraw-Hill Medical. pp. 154–157.
5. Bidwell LC, McClernon FJ, Kollins SH (August 2011). "Cognitive enhancers for the treatment of ADHD". Pharmacol. Biochem. Behav. 99 (2): 262–274.
6. Lakhan SE1, Kirchgessner A., Prescription stimulants in individuals with and without attention deficit hyperactivity disorder: misuse, cognitive impact, and adverse effects, Brain Behav. 2012 Sep;2(5):661-77
7. Berman SM, Kuczenski R, McCracken JT, London ED. Potential adverse effects of amphetamine treatment on brain and
8. NIDA Study Shows That Methylphenidate (Ritalin) Causes Neuronal Changes in Brain Reward Areas
9. https://www.rtlnieuws.nl/gezondheid/ritalin-heeft-mogelijk-blijvend-effect-op-hersenen-kinderen
